Gjykata Evropiane e Drejtësisë ka vendosur që skema e “pasaportës së artë” e Maltës është e paligjshme, që do të thotë se programi i saj i këmbimit të shtetësisë me para në dorë duhet të hiqet.
Në një vendim të shumëpritur të martën, gjykata e lartë e BE-së arriti në përfundimin se skema e shtetësisë së investitorëve në Maltë ishte në kundërshtim me ligjin e BE-së. Gjyqtarët thanë se skema përfaqësonte një “komercializim të dhënies së shtetësisë së një shteti anëtar” dhe, si rrjedhojë, shtetësisë së BE-së, gjë që ishte në kundërshtim me ligjin evropian. Malta kishte rrezikuar besimin e ndërsjellë midis shteteve anëtare të BE-së, të nevojshëm për të krijuar një zonë pa kufij të brendshëm, argumentoi gjykata.
Gjyqtarët shqyrtuan një skemë të vitit 2020 që u lejonte njerëzve që kishin dhënë deri në 750,000 euro në Maltë dhe – në teori – kishin kaluar 12 muaj në vend, të fitonin shtetësi. Me një pasaportë malteze, personi fitonte shtetësinë e BE-së dhe lirinë për të jetuar dhe punuar kudo në union.
Skema, e cila e ka origjinën në një ligj të vitit 2013, është kritikuar prej kohësh nga aktivistët e transparencës, të cilët thanë se i hapte rrugë pastrimit të parave, korrupsionit dhe rreziqeve të sigurisë. Në vitin 2021, një hetim i The Guardian zbuloi se multimilionerëve me lidhje minimale të vërteta me Maltën po u jepej shtetësia, ndonjëherë duke kaluar vetëm tre javë në vend.
Një sërë e-mailesh nga Fondacioni Daphne Caruana Galizia, i njohur si Dokumentet e Pasaportave dhe i ndarë me mediat ndërkombëtare, përfshirë Guardian, zbuloi se shumë njerëz që pretendonin të ishin banorë i lanë bosh pronat e tyre me qira në Maltë. Komisioni iu referua Dokumenteve të Pasaportave në argumentet e tij para gjykatës, sipas vendimit.
Komisioni Evropian nisi procedurat ligjore kundër Maltës dhe Qipros në tetor 2020 për shitjen e “shtetësisë së BE-së”. Qiproja njoftoi se po e mbyllte skemën e saj pak para se të niste çështja, por qeveria e Maltës ishte sfiduese. Në parashtrimet drejtuar gjykatës, ajo argumentoi se kishte kompetencë ekskluzive për të dhënë shtetësi, kështu që kishte të drejtë të drejtonte skemën.
Duke iu përgjigjur vendimit, qeveria e Maltës tha se po studionte implikimet ligjore, “në mënyrë që kuadri rregullator mbi shtetësinë të mund të harmonizohet me parimet e përcaktuara në vendim”.
Por ajo gjithashtu vlerësoi përfitimet e skemës, duke thënë se ajo kishte gjeneruar më shumë se 1.4 miliardë euro të ardhura për qeverinë që nga viti 2015.
Në një postim në Facebook, ish-kryeministri Joseph Muscat pretendoi se vendimi ishte një gjykim politik. Muscat ishte kryeministër kur u prezantua skema e pasaportave të arta. Ai dha dorëheqjen në vitin 2020 në përgjigje të zemërimit të përhapur për përpjekjet e tij të perceptuara – të cilat ai i mohon – për të mbrojtur aleatët nga një hetim për vrasjen e gazetares Daphne Caruana Galizia në vitin 2017.
Skemat e pasaportave të arta u përhapën në të gjithë Evropën, ndërsa qeveritë në vështirësi financiare kërkuan të mblidhnin para pas krizës financiare. Qeveria britanike njoftoi në shkurt 2022 se po hiqte “vizën e investitorëve të nivelit 1” të Mbretërisë së Bashkuar për shkak të korrupsionit dhe shqetësimeve për sigurinë kombëtare, si dhe përkeqësimit të marrëdhënieve me Rusinë.
